لزوم پایه‌گذاری رشته روان‌شناسی اسلامی

گفت‌وگوی خبرگزاری فارس با حجت‌الاسلام والمسلمین رضا علی کرمی:

دین نیازهای انسان را سامان می‌دهد

کرمی در ابتدای این گفت‌وگو بیان داشت: نقش دین در سلامتی روح و روان انسان و همچنین در پیشگیری از مشکلات روانی یک نقش کاملا بنیادی، فراگیر و ماندگار است.

وی گفت: ما یکی از مخلوقات خداوند هستیم. او در وجود ما مجموعه‌ای از نیازمندی‌ها و امکانات مثل استعدادها، دستگاه گوارش و غیره قرار داده است و با توجه به نظام هستی، خداوند دین را برای پاسخگویی به نیازهای اصلی انسان و برای هدایت آن مجموعه امکانات قرار داده است.

وی با بیان اینکه دین موجب نظم و تربیت قوای درونی می‌شود گفت: با توجه به مدیریت دین در وجود انسان ما کمتر دچار تنش‌ها و اختلالاتی که در اثر مسائل اندیشه و انتظارات و نیازها برایمان پیش می‌آید می‌شویم.

شخص دیندار در کمال آرامش پاسخگوی رفتارش است

رئیس دانشگاه پیام نور قم گفت: انسان موجودی است که روابط اجتماعی، جزو نیازهای اوست و کسی که در روابط اجتماعی فعال می‌شود قطعا در بعد عاطفی دچار یک مجموعه از دم و بازدم‌های رفتاری است. این مسئله موجب می‌شود در جایی رفتارش فعال شود و در جایی خاموش شود. اما وقتی دین آمد و رفتارش را بر اساس بایدها و نبایدهای دین تنظیم کرد به یک آرامش روانی می‌رسد.

وی گفت: اگر انسان دین را رعایت کند و غیبت نکند، دروغ نگوید، حق الناس را رعایت کند و رعایت شئون افراد را بر اساس دین داشته باشد چنین شخصی در مقابل اشخاص هیچگونه استرس و اضطرابی نخواهد داشت. شخص دیندار در کمال آرامش پاسخگوی رفتارش است و مدعی می‌شود من چه رفتاری خلاف شئون و شرع انجام داده‌ام تا جوابگو باشم؟ لذا افراد خلع سلاح خواهند شد.

شخص دیندار، تزلزل رفتاری ندارد

کرمی گفت: در بعد عاطفی، دین می‌توان مبنای آرامش و تکمیل کننده و توسعه دهنده آرامش در زندگی باشد زیرا به دلیل اعتقاد به این که خدا از رگ گردن به انسان نزدیکتر است و او همه چیز را می‌بیند و می‌شنود خود را در محضر خدا می‌بیند.

وی با بیان اینکه تمام افرادی که در رفتارشان دچار تزلزل هستند کسانی هستند که فراموش می‌کنند در محضر خدا هستند، گفت: کسی که خدا را حاضر ببیند و معتقد باشد همان کسی که شاهد است خود او قاضی خواهد بود دیگر خلاف شرع و خلاف عرفی انجام نمی‌دهد و بنابراین آرامش خواهد داشت.

وی تأکید کرد: از اثرات دینداری این خواهد بود که همه جوانب عواطف را کنترل می‌کند و لذا افراد هر نوع علاقه و محبتی را ابراز نمی‌کنند و نمی‌پذیرند در نتیجه ناآرامی‌های حاصل از روابط نامحرم از بین خواهد رفت.

آرامش نتیجه ایمان به خداست

کرمی در ادامه، یکی دیگر از آثار دینداری را حفظ آرامش در مسائل و مشکلات اقتصادی عنوان کرد و گفت: فرد دیندار در تجارت و معاملات آرامش خواهد داشت زیرا اولا تخلفی نکرده ثانیاً روزی را دست خدا می‌داند.

وی گفت: اگر ما معتقد شدیم رزق و روزی دست خداوند است و عزت از آن خداست و هیچکس نمی‌تواند عزتی را که خدا می‌دهد در آن تزلزلی ایجاد کند، هیچوقت مسائل روانیمان دچار مشکل نخواهد شد.

کرمی افزود: علت این که بعضی از ما دیندارها دچار بعضی نآارامی‌ها می‌شویم این است که خدا را خوب باور نکردیم و هنوز یقین پیدا نکردیم و همه چیز را در ید قدرت و اختیار خدا می‌دانیم، نماز می‌خوانیم، حج می‌رویم، خمس می‌دهیم ولی یقین پیدا نکردیم.

وی با بیان اینکه کسی که به «لا اله الا الله» معتقد باشد دیگر به هیچ شخصی امید نخواهد داشت، گفت: چنین شخصی که به سبحان الله معتقد شد و خدا را منزه از هر عیب و ناتوانی دانست، خدا را حامی خود می‌داند و از چیزی نمی‌ترسد.

روان‌شناسی غرب ناقص است

پژوهشگر مسائل تربیتی و خانواده گفت: افرادی که روانشناسی اسلام را قبول ندارند در حقیقت معنای تعلیم و تربیت را خوب نفهمیده‌اند و اسلام را نشناخته‌اند و نیز روانشناسی را خوب درک نکرده‌اند.

وی گفت: ایرادی که ما به روانشناسی غرب داریم این است که آنها بر اساس شناخت زوایای مختلف انسان ورود پیدا نکرده‌اند و تنها رفتار انسان را که یکی از جنبه‌های وجود انسان است بررسی کرده‌اند. اما در اسلام همه جنبه‌های روح و روان، جنبه جسمانی، جنبه عقلانی، جنبه اجتماعی، جنبه عاطفی، جنبه دینی، مورد بررسی قرار می‌گیرد.

خداوند متعال بهترین روان‌شناس است

کرمی با اشاره به اینکه انسان اگر بخواهد انسان را مورد بررسی قرار دهد به خودی خود نمی‌تواند در هدایت و در تعلیم و تربیت و در روانشناسی موفق باشد گفت: تنها کسی که می‌تواند انسان را از هر جهت مورد بازشناسی و هدایت قرار دهد فقط خداست زیرا او انسان را خلق کرده و کسی که چیزی را خلق کرده باشد بهتر از دیگران مخلوق خود را می‌شناسد و ما هر چه تلاش کنیم مثل او نخواهیم بود و ممکن است خداوند زوایایی و نکاتی را در نظر گرفته باشد که ما از آنها اطلاع نداریم.

وی افزود: بعد از خدا فقط انبیاء و ائمه معصوم علیهم‌السلام می‌توانند انسان را تربیت و هدایت کنند علت آن هم علمی است که از ناحیه خداوند به آنها عطا شده است و غیر از آنها مابقی ناقصند.

روان‌شناسی اسلامی از بعد وحیانی کامل است

رئیس دانشگاه پیام نور قم، نقصان روانشناسی اسلامی از بعد تجربی را ممکن دانست اما بر کامل‌بودن آن در بعد وحیانی تأکید کرد و افزود: خداوند کریم در قرآن می‌فرماید: «وَ نُنَزِّلُ مِنَ الْقُرْآنِ ما هُوَ شِفاءٌ وَ رَحْمَةٌ لِلْمُؤْمِنینَ وَ لا یَزیدُ الظَّالِمینَ إِلاَّ خَسارا» (و از قرآن، آنچه شفا و رحمت است براى مؤمنان، نازل مى‏کنیم و ستمگران را جز خسران نمى‏افزاید) (اسراء/82) و در جای دیگر می‌فرماید: «الَّذینَ آمَنُوا وَ تَطْمَئِنُّ قُلُوبُهُمْ بِذِکْرِ اللَّهِ أَلا بِذِکْرِ اللَّهِ تَطْمَئِنُّ الْقُلُوبُ» (آنها کسانى هستند که ایمان آورده‏اند، و دلهایشان به یاد خدا مطمئن و آرام است آگاه باشید، تنها با یاد خدا دلها آرامش مى‏یابد.) (رعد/28) لذا یکی از مهمترین مسائل دین اسلام توجه به بهداشت و سلامت جسمانی و روانی است.

وی گفت: بعضی از واجبات و محرّمات الهی برای تأمین سلامتی و پیشگیری از ابتلا به امراض روحی و روانی تشریع شده است.

رئیس دانشگاه پیام نور قم گفت: در مکتب اسلام، هیچ انسانی حق ندارد با انجام کارهای زیان آور مانند سم خوردن و یا روی آوردن به کارهای ناشایست و به دور از شأن و منزلت انسانی، به سلامت جسم و روان خود آسیب وارد کند و یا خود را در معرض هلاکت و ذلت قرار دهد. همچنین نسبت به سلامت جسمی و روحی دیگر همنوعان خود نیز مسئول است.

این دکترای روانشناسی افزود: برگزیدگان خداوند که از سرچشمه وحی سیراب می‌شدند، انسان‌ها را به رعایت و حفظ بهداشت جسم و جان سفارش کرده و در شناسایی و راه‌های پیشگیری از ابتلا به انواع بیماری‌های جسمی، روحی و روانی ارشاد و راهنمایی فرموده‌اند. خداوند در قرآن مجید، با تأکید بسیار، تنها راه رستگاری و سعادت انسان را در «تزکیه» و پالایش روح و روان آدمی می‌داند و می‌فرماید: «قَدْ أَفْلَحَ مَنْ زَکَّاها وَ قَدْ خابَ مَنْ دَسَّاها» هر کس نفس خود را پاک و تزکیه کرده، رستگار شده‏ و آن کس که نفس خویش را با معصیت و گناه آلوده ساخته، نومید و محروم گشته است. (شمس/9و 10)‏

لزوم پایه‌گذاری رشته روان‌شناسی اسلامی

کرمی در بخش دیگری از گفت‌وگوی خود با فارس اظهار داشت: می‌توان رشته روانشناسی اسلامی را که از قرآن و عترت الهام گرفته باشد تدوین کرد که در این صورت این رشته هم کاملتر و جالبتر و هم روان‌تر از روان‌شناسی غرب خواهد بود و بهتر می‌توان به بعد روانشناسی انسان پرداخت.

وی ادامه داد: شهید مطهری و شهید صدر هر کدام در بعدی وارد چنین قضیه‌ای شدند ولی لازم است مرکزی باشد و به صورت تخصصی آن کارها را تکمیل و ارائه دهد.

کرمی افزود: در اوایل دهه شصت عده‌ای از روانشناسان که غرب کار کرده بودند آمدند با افرادی که دین را خوب کار کرده بودند تحت نظر آیت‌الله مصباح جلسات متعددی داشتند ولی متأسفانه ادامه پیدا نکرد.

حوزه علمیه، انسان واقعی را بر اساس اسلام معرفی کند

رئیس دانشگاه پیام نور قم با بیان اینکه حوزه علمیه باید یک انسان شناسی واقعی و مبتنی بر علوم وحیانی ارائه دهد گفت: در جامعه شناسی و علوم ارتباطات هم چنین مشکلی وجود دارد و لازم است بر اساس آموزه‌های وحیانی و الهی این رشته‌ها ارائه شود.

وی افزود: در تعلیم و تربیت و علوم ارتباطات و بعضی رشته‌های دیگر نیاز به مخاطب شناسی داریم. خب بهترین راه این است که لازم نیست تک تک افراد را بشناسیم بلکه ما باید انسان را بشناسیم و این انسان‌ها در هر کجای دنیا باشند شاکله وجودیش یکی است.

کرمی گفت: اگر ما فطرت انسان را بشناسیم شاکله وجودی او را شناخته‌ایم مثلاً حضرت امام خمینی(ره) انسان را شناخته بود و از طرفی دین را خوب فهمیده بود لذا بر حسب نیازهای مبتنی بر دین اقدام کرد و توانست دنیا را تحت تأثیر قرار دهد.

وی گفت: مقام معظم رهبری نیز گاهی مسئله‌ای را پیش بینی می‌کنند که بعدها روشن می‌شود و تحقق پیدا می‌کند و علت آنهم این است که ایشان نیز بر اساس مبانی دینی و شناختی که از نیازهای یک انسان دارند چنین تحلیل‌هایی را ارائه می‌دهند.

کرمی در پایان گفت: وقتی ما فطرت انسان را از طریق خدا و اهلبیت علیهم‌السلام شناختیم چنین شناختی یک شناخت کامل از روان انسان و قابل ارائه به دنیا خواهد بود.

http://mmiad.ir/index.php?option=com_k2&view=item&id=69