انواع ، علل و درمان دروغگویی کودک

دروغ کودکان  

دروغ یکی از عوامل مهمّ در ایجاد استرس و فشار روانی در کودکان است، مخصوصاً دروغ تدافعی.

در بین کودکان، نوجوانان و جوانان بیشتر دروغ تعمّدی شیوع دارد.

انواع دروغ تعمّدی:

۱- دروغ اوّل  در بازی است؛ که کودک در حین بازی برای این که حوادث تخیلی در ذهن خود را به مخاطب خود بقبولاند، مرتکب آن می شود. در این جا توصیه می شود پدر و مادر چند امر را رعایت کنند؛

     الف- طبق سفارش پیامبر(صلی الله علیه وآله) با کودک خود در هفت سال اوّل زندگی همانندِ یک انسان کامل و متشخّص برخورد کنید و بدانید که فرزندتان در این ۷سال اوّل، فرد ِبا شخصیّتی است که فقط از نظر سنّ کودک است.

     ب- در بین مکالمات و گفتگوهای خودتان، به بچّه نیز توجّه کرده و چند جمله ای با او نیز حرف بزنید. کودکی که نیم ساعت با خودش بازی می کند و می بیند که پدر و مادر هنوز مشغول کار خودشان هستند خسته می شود. لذا برای جلب توجّه پدر و مادر در حین بازی یک مطلب تخیّل‍ی را ابراز می کند.

     ج- به سؤالات کودکتان به صورت کامل و جامع پاسخ دهید. مثلاً در پاسخ به سؤالِ ( خدا کجاست؟) بچّه را سر کار نگذارید و یا اگر از تولّد برادر یا خواهرش پرسید؛ به او دروغ نگویید که از بازار خریده ایم!!! که همین امر موجب می شود کودک بعدها در بازی های کودکانۀ خود مرتکب این دروغ ها شود.

      د- در برابر شلوغ کاری ها و سخنان زیاد او صبور بوده و پاسخ های دوستانه داشته باشید. وگرنه چنانچه از تذکّرهای پی در پی و برخوردهای تند استفاده کنید، کودک را در تخیّلات خود به دروغ پردازی سوق می دهید تا به این بهانه بتواند با پدر و مادر ارتباط کلامی ِ دوستانه پیدا کند. البتّه پدر و مادر مطمئن باشند که صبر و تحمّل در برابر این گونه رفتارهای کودک، او را به یک

تعادل رفتاری می رساند که از ارتکاب مجدّد آن عمل باز می دارد، در غیر این صورت کودک در مقابل هر برخورد تند والدین، به تکرار این رفتار روی می آورد که هر بار شدیدتر از گذشته می شود. لذا بعدها با درک کاهش ِ مقبولیت خود در خانه به انگیزۀ کسب مقبولیت از دست رفته اش مرتکب دروغ های تخیّلی می شود تا احساسات پدر و مادرش را به نفع خودش تحریک کند.

جالب است بدانید که کشف این امور برای کودک بسیار ساده و راحت است. به عنوان مثال این که برخی کودکان در هنگام عدم پاسخ مثبت به درخواستشان، سر به دیوار می کوبند؛ بیانگر شناخت دقیق آنها نسبت به حسّاسیت های والدین است. لذا توصیه می شود یکی دو بار به این رفتار کودک بی توجّهی شود تا از این کار ِ خود دست بردارد.

2- دروغ دوّمی که کودکان ِ سه تا نه ساله مرتکب می شوند، دروغ به همدیگر است؛ که از ناتوانی او در بیان برخی مطالب نشأت می گیرد و متأسّفانه بعضاً با تشویق های نابجای اطرافیان نیز همراه می شود.

3- دروغ سوّم؛ دروغ تخیّلی است که کودک برای جلب نظر اطرافیان مرتکب آن می شود. مثلاً به پدرش می گوید: ( جنّ دیدم ) یا ( مارمولک خیلی بزرگ دیدم و ...) که این دروغ، خود می تواند چهار عامل اساسی داشته باشد:

       الف- سرعت مادر در حرف زدن، سبب می شود که کودک در درک برخی از کلمات دچار مشکل شود که به مرور زمان، او را در ادراکات خود دچار نقص می کند.

        ب- محبّت های بیش از حدّ به فرزند که به صورت های مختلفی بروز پیدا می کند.

        ج- بی محلّی پدر به سخنان ِ کودک، باعث می شود که فرزند نیز کار پدر را همانند سازی کرده و بعدها به صورت دروغ ِ تخیّلی اعمال کند.

        د- واکنش های بیگانه اطرافیان نسبت به فعالیّت های کودک . بدین گونه که به عنوان مثال مادربزرگ با او برخورد ِ تند و صریح دارد و عمّه به او محبّت می کند، که همگی ِ اینها موجب ایجاد یک نوع فشار روانی بر ذهن کودک می شود و او را مجبور به دروغ می کند.

4- دروغ چهارم، انتقام جویانه است که از بدبینی کودک ناشی می شود. مثلاً ظرفی را شکسته ولی به جهت انتقام از برادرش، این کار را به او نسبت می دهد. البتّه زمانی که فرزند نسبت به پدر و مادر ِ خود بدبین می شود خطرناک تر می گردد. مثلاً پدر ومادر برخوردی کرده اند که به مذاق کودک خوش نیامده، لذا در صحبت های خود با دایی، عمّه، خاله، مادربزرگ و... اطلاعاتی را به دروغ به والدین ِ خود نسبت می دهد تا به نوعی انتقام ِ خود را از آنها بگیرد.

5- دروغ پنجم؛ به جهت ترس از ((تنبیه)) یا ((تهدید)) از کودکْ سر می زند. اسلام در تربیت فرزند می گوید: (تنبیه) ممنوع است جز در ضرورت ها . و ( تهدید ) هم ممنوع است مگر جایی که قدرت بر اجرای آن داشته باشید. البتّه تنبیه انواعی دارد؛ یکی از آنها قهر کردن است که آن هم نباید بیش از سه ساعت به طول بیانجامد. در تهدیدکردن هم عباراتی از قبیل : ( به خانه راهت نمی دهم و...) همگی از عباراتی هستند که اگر چه کسی قدرت بر انجام آن ندارد امّا کودک چه بسا بخاطر ترس از همین الفاظ، مرتکب دروغ شود.

6- دروغ ششم؛ خودخواهانه است که کودک با گفتن آن قصد فریب افراد را دارد. این دروغ گرچه از دخترها کمتر شنیده می شود امّا در پسرها از سنّ نه سالگی به بعد بیشتر بروز پیدا می کند.

7- دروغ هفتم؛‌ دروغی است که از روی وفاداری صورت می گیرد مثلاً به جهت حفظ آبروی دوستش مرتکب دروغ می شود که در سنین نه سال به بالا مشاهده می شود.

علل و ریشه این نوع دروغ ها را می توان در چند مورد بیان داشت؛

       عامل اوّل، احساس کمبود شخصیّتی است که البتّه از همان کودکی قابل پیشگری است؛ با دوری از محبّت های افراطی و برخوردهای تحقیر آمیز، می توانیم جلوی این پدیده را گرفته و شخصیّتی بزرگ را به او ارزانی کنیم.

       عامل دوّم، نداشتن ِ صراحت ، صداقت و صمیمیّت عامل دیگر در شکل گیری رذیله دروغگویی در شخصِّت کودک می باشد.

       عامل سوّم، آرزوها و رؤیاهاست که برای جلوگیری از ایجاد این حالت، لازم است آرزوهای اساسی کودکانمان را بشناسیم. به عنوان مثال چند چیز است که آرزوی آن، برای بچّه ها بسیار مهمّ است و پدر و مادر باید سریعاً در تهیّۀ آن اقدام کنند:

     برای دختران ـــــــــــــــــ الف- تهیّه کردن چیزی که شبیه خودشان است مانند عروسک. امّا پدر و مادر توجّه داشته باشند که در خرید عروسک اموری را رعایت کنند؛ 1- گران قیمت نباشد، چون ترس از خرابی و شکستن ، فشار روانی برای کودک ایجاد می کند. 2- تمام پارچه یا دارای اعضای متحّرک باشد، به گونه ای که دست و سر و پا، قابل باز و بسته شدن باشد.

                    ـــــــــــــــــــ ب- بیان قصّه ها و داستانهای مختلف به شکل ِ نمایشی که لازم است مادر قبل از خواب به این نیاز فرزند پاسخ ِ مثبت دهد.

      برای پسران ــــــــــــــ الف- بازی های پر جست و خیز و پر هیجان بسیار برای او مهمّ است . لذا والدین باید اجازۀ این بازی ها را به او بدهند.

                      ـــــــــــــــــ ب- پدر ها گاهی با فرزندانشان بازی کنند و یا به او کارهای متناسب با ظرفیتش بسپارند تا شخصیّتّ خود را باور کند.

پدر و مادرهایی که از دو سالگی فرزندانشان را به کارهای مناسب با سنّ وادار می کنند خدمتی بس بزرگ در تربیت ِ آنها کرده اند. مثلاً (جوراب را خودشان بپوشند، مسواک بزنند، بند کفش را خودشان ببندند، اتاقشان را جمع و جور کنند، چیزی را بیاورند، سفره بیاندازند و...)

       عامل چهارم، جلب توجّهات است.

 سخت گیرهای بیجا، اعتراف گرفتن ها، سؤال پیچ کردن ها، تبرئه کردن های بی دلیل و نزاع های خانوادگی از دیگر عوامل سبب ساز در ایجاد این رذیلۀ اخلاقی است.

عواملی که سبب می شود بچّه روزی در مقابل مادر بایستد:

                                      اوّل- اینکه مادر در مقابل کودک بیش از دو بار به شخصیّت پدر بی احترامی کند.

                                      دوّم- اینکه مادر با پرخاش با پدر صحبت کند.

                                     سوّم- اینکه در مقابل کودک از پدر غیبت کند.

درمان دروغگوئی کودک :

    *   ناکامی های او را در زندگی کاهش دهید. به گونه ای که نگذارید از شما بترسد.

    *    از کارهای خوبشان احساس رضایت کنید و به زبان بیاورید.

    *   نسبت به کارهایشان سؤال داشته باشید و اگر پاسخی نادرست داشتند راه حلّ ارائه کنید.

    *    مسؤولیت های پی در پی، از ساده به مشکل، به آنها بدهید تا توانایی مقابله با مشکلات را پیدا کنند.

    *   به حرفهای آنها گوش کنیم و اگر وقت نداریم، حتماً برایشان وقت خاصّی را معیّن کنیم.

    *  احساسات خود را علنی به آنها بگوئیم. مثلاً (بگوئیم از حجابت خیلی خوشحالم، از این کارت ناراحت هستم، دوست دارم با حیا و متانت حرف بزنی و...)یعنی با آنان با قاطعیّت حرف بزنیم.

    *   تلاش کنیم قول و وعده ندهیم مگر اینکه عمل کنیم.

    *  پشت سر دوستان او یا اظهار نظر نکنیم یا اگر هم مطلبی گفتیم خیلی صریح و با قاطعیّت باشد.

    *   به جای اینکه عذر تراشیهای او را بشنویم، به دلیل ناکامیها، توجّه کنیم و راه حلّ بدهیم.

    *    اگر دچار لکنت زبان است، به هیچ وجه حسّاسیت نشان ندهیم چون 98% لکنتها تا 5سالگی رفع می شود.

استاد رضاعلی کرمی/ مسجداعظم قم

بنقل از دو هفته نامۀ افق حوزه/ش156/ص6/86.4.20/.